De laatste weken zien we veel drastische migratie-afspraken. Europese regeringsleiders presenteerden een akkoord waarbij asielzoekers tot negen maanden lang kunnen worden vastgezet. De Franse president kreeg een wet door het parlement die regelt dat migranten langer moeten wachten op een uitkering. De Britse premier won een eerste stemming met als einddoel om asielzoekers naar Rwanda te sturen.
Het is een reeks voorbeelden van de wanhopige zoektocht naar een uitweg bij immigratiekwesties. Maar het is meer dan dat. Hier speelt ook een overlevingsstrijd van gevestigde partijen. En misschien zelfs ook wel een overlevingsstrijd van de democratische rechtsstaat in een aantal Europese landen.
In die landen zien veel kiezers problemen op gebied van immigratie. Ermee eens of niet, politici moeten daar wat mee. Bieden ze geen oplossingen voor problemen die kiezers zien, dan worden ze op den duur vervangen. Zo werkt een democratie. Die problemen moeten wel worden aangepakt met inachtneming van wetten en verdragen. Zo werkt een rechtsstaat. Maar worden ze niet aangepakt, dan stemmen velen desnoods op een politicus die het met de rechtsstaat niet zo nauw neemt.
Le Pen president?
Klinkt dit vergezocht? We hebben eerder gezien dat kiezers massaal stemmen op omstreden politici die ze vaak eigenlijk niet eens op het pluche willen, zoals Jean-Marie Le Pen in Frankrijk in 2002 of Donald Trump in de VS in 2016. Soms hebben kiezers spijt van hun migratie-gedreven stem, zoals toen ze in het Britse Brexit-referendum in 2016 een signaal wilden afgeven.
In Frankrijk is de urgentie overduidelijk. De vrees is dat de Franse democratische rechtsstaat op het spel komt te staan. Immers, als pogingen tot het wegnemen van zorgen van kiezers worden geblokkeerd, brengt dat kiezers tot het afgeven van steeds sterkere signalen. Daarbij schuwen ze een stem op een controversiële politicus niet. Marine Le Pen zou zomaar de volgende Franse president kunnen worden.
Vorige week was er daarom paniek. Toen zou het Franse parlement het immigratiewetsvoorstel behandelen. Een zorgvuldig afgewogen compromis, waar lang aan was gesleuteld. Volgens een peiling steunde 78 procent van de Fransen het voorstel. Gezien het onderwerp een opmerkelijk hoog percentage. Maar toch stemde een meerderheid in het parlement in eerste instantie tegen. Een gelegenheidscoalitie blokkeerde zelfs de behandeling van het wetsvoorstel in het parlement. Le Pen kreeg verrassend bijval van linkse en rechtse gevestigde partijen.
Dit kan kiezers aanzetten tot nog drastischer stemgedrag, zal president Macron gedacht hebben. Als Le Pen na de volgende verkiezingen, in 2027, president wordt, zullen de partijen nog spijt krijgen van hun stem tegen deze aanzet tot een oplossing. Een heel andere oplossing dan waar Le Pen mee kan komen. Dus ondernam Macron een nieuwe poging, die wel succes had.
Lees ook
Franse immigratiewet na flinke afslag naar rechts toch aangenomen
Verrechtsing sinds 2002
De overlevingsstrijd van partijen en democratie is niet alleen zichtbaar in Frankrijk, maar ook – zij het in mindere mate – in Nederland. In ons land is al zeker dertig jaar een fors deel van het electoraat uiterst kritisch over immigratiebeleid. In 2002 mondde een verhit debat hierover uit in een verschuiving naar rechts. Wat leverde die verschuiving op? Verrechtsing op tal van terreinen, terwijl immigratiekwesties bleven liggen. Veel kiezers zullen denken: de bevolking is al die tijd toegenomen en neemt nog steeds toe, vooral door immigratie. Ze zien wellicht integratieproblemen en vreselijke beelden uit Ter Apel. Intussen vindt er geen serieus maatschappelijk debat plaats over richting of toekomstscenario’s. Met de regering die er nu zit, concluderen die kiezers, blijven we maar van crisis naar crisis struikelen.
De roep om strenge maatregelen is inmiddels oorverdovend. Acht op de tien kiezers wil de asielinstroom inperken en 49 procent vindt dit een van de belangrijkste thema’s. En het is overduidelijk: de PVV-zege ging grotendeels over immigratie. In een peiling is het onderwerp ‘asiel en migratie’ met afstand het meest genoemd als belangrijkste reden, door liefst 87 procent van de PVV-stemmers.
Hetzelfde beeld rijst op uit onderzoek van antwoorden op de simpele open vraag: waarom PVV? Deze bevindingen zijn in lijn met overweldigend wetenschappelijk bewijs van redenen voor een stem op de PVV en op gelijksoortige partijen in binnen- en buitenland.
Lees ook
Met een eigen verhaal over migratie kan links verkiezingen winnen, kijk maar naar Denemarken
Politiek gegijzeld
Natuurlijk, politici kunnen de kwestie voor zich uit blijven schuiven. Ze kunnen het vraagstuk negeren, zoals in de jaren 80. Ze kunnen uitdagers klein houden door hen te isoleren en te imiteren, zoals de VVD deed met Hans Janmaat in de jaren 90 en met Geert Wilders van 2012 tot afgelopen augustus. Maar als immigratiezorgen onvoldoende serieus worden genomen, trekken kiezers uiteindelijk de conclusie: tijd voor een andere partij. In bijvoorbeeld Italië en Zwitserland is een anti-immigratiepartij al de grootste op rechts.
Immigratiekwesties gijzelen inmiddels de nationale politiek in de halve westerse wereld. Dit zal zo blijven, zolang niet wordt gekozen voor oplossingen waarmee ook degenen die sceptisch zijn over multiculturalisme kunnen leven. Dus zoeken gematigde politici nu koortsachtig naar oplossingen. Of in elk geval proberen ze zorgen van kiezers weg te nemen, wat luid wordt verkondigd en uitgelegd. Daarbij worden de randen opgezocht van wat er kan in een rechtsstaat, ook gezien de rechten van minderheden. Alle opties liggen op tafel. Want wordt de kiezer op dit vlak niet tevredengesteld, zo beseffen die politici, dan worden ze weggestemd. De tijd dringt, hun achterban slinkt. Die achterban kiest steeds vaker voor anti-immigratiehaviken als Le Pen, Orbán of Trump. En het is maar de vraag hoe veilig de democratie in hun handen is.
Leeslijst
